سرمقاله “راهی که ترامپ به ما نشان داد” به قلم محمد آکوچکیان در روزنامه سراسری نسل فردا  مورخ ۲۴ مهرماه ۹۶

شامگاه جمعه، سرانجام پس از حدس و گمانهای بسیار، رئیس جمهور ایالات متحده از استراتژی جدید خود در قبال ایران رونمائی کرد. این راهبرد شامل خودداری از تایید دوره ای برجام و اعمال تحریم های بیشتر بر سپاه پاسداران بود. تقریبا تا روز قبل می شد بخش عمده ای از این دستور کار جدید دولت آمریکا را از میان نظرات کارشناسان و دست اندرکاران نزدیک به کاخ سفید پیش بینی کرد.

سخنرانی دونالد ترامپ از دو بخش اصلی تشکیل شده بود. بخش اول، سخنرانی تند علیه نهادهای اصلی حکومت جمهوری اسلامی ایران که اغلب با الفاظ دور از عرف سیاسی و دیپلوماتیک بیان می شد. بخش دوم نیز مباحث کلی و بدون جزئیات تحت عنوان استراتژی جدید در مقابل ایران را در بر می گرفت. این عملا همان قالب سخنرانی تمام روسای جمهور پیش از ترامپ در سالهای پس از انقلاب ۵۷ بود که با فرهنگ واژگان مخصوص ترامپ عرضه شد. اما این ساده ترین نگاه به تازه ترین موضع رئیس جمهور آمریکاست که متاسفانه فضای غالب رسانه های کشور را از هر دو طیف پر کرده است.

در حالیکه فضای شبکه های اجتماعی پر است از واکنش ایرانیان به واژه جعلی خلیج ع.ر.ب.ی، عملا توجه اذهان عمومی از رویکرد اصلی ترامپ منحرف شده است. من اعتقاد دارم این تحریف اگرچه بعدا در وبسایت کاخ سفید اصلاح شد، با دو هدف خوش رقصی برای سرانِ دست به پول عربی و بر هم زدن تمرکز ایرانیان از ماجرای اصلی انجام شده است. کاری که یک تاجر آمریکائی در آن تبحر دارد.

تحلیلگران و کارشناسان، اقدام ترامپ درباره برجام و پیامدهای آن را معطوف به سه تغییر احتمالی می‌دانند؛ محروم کردن ایران از منافع برجام، وادار کردن ایران به خروج از برجام و تغییر قانون کورکر-کاردین. همزمان ترامپ در اقدامی هوشمندانه و پوپولیستی، به هواداران خود نشان می دهد که تا چه حد به شعارهای انتخاباتی خود وفادار است. در حالی که عملا توپ را همانند یک تاجر به زمین کس دیگری انداخته و خودش مسبب هیچ اتفاق جدی و جدیدی نیست.

وقتی ما داریم رفتار دیوانه وار ترامپ را به روشهای مختلف به تمسخر می گیریم، دوست داشته باشیم یا نه، او رئیس بزرگترین قدرت نظامی، سیاسی و اقتصادی دنیاست. کشور او شاهراه تبادلات علمی، صنعتی، مالی، تجاری، قانونی و سیاسی دنیاست. به عنوان مثال اگر “روسیه” بخواهد هواپیمای سوخو سوپرجت ۱۰۰ خود را به ایران بفروشد باید از آمریکا اجازه بگیرد، چون بخشی از قطعاتش آمریکایی است. اغلب بانکهای اصلی دنیا یا در آمریکا دفتر دارند یا به نحوی از سیستم تبادلات مالی آمریکا استفاده می کنند، پس به رضایت آمریکا برای همکاری با ایران نیاز دارند. حتی شرکتهای چینی مانند ZTE که سالانه ۲٫۵ میلیارد دلار از فناوری آمریکائی را خریداری می کند، ممکن است در صورت همکاری با ایران، همانند سال ۱۳۹۵، حدود یک میلیارد دلار جریمه شود.

ایجاد تصویری از فضای ناامن سرمایه گذاری در ایران کافی است تا شرکتهای معتبر دنیا حتی به حمایت دولتهای متبوع خودشان هم وقعی ننهند و بی خیال بازار ۲۰۰ میلیاردی ایران شوند. اگرچه به گزارش دیلی میل، ترامپ به ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا و امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه گفته که هرمقدار که می‌توانند با ایران تجارت کنند، اما واقعیت نشان می دهد که آمریکا مترصد دستیابی به هدف دوم خود یعنی وادار کردن ایران به خروج از برجام است.

حمله مستقیم به رهبر انقلاب و معرفی سپاه پاسداران به عنوان نهادی فاسد و تروریستی، مقدمه تحریک بخشی از نیروهای سیاسی ایران است که در هر حالتی طرفدار خروج از برجام هستند. تجربه سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ در ایران نشان می دهد که این تجربه آمریکائیها سابقه موفقی دارد. ترامپ به صورتی هوشمندانه شدیدترین پیامهای “کلی گویانه” را خطاب به ایران ایراد کرد. بعضی می گویند حرف جدیدی در آن نبود. اما ترامپ در واقع از روش قیاس برای سنجش طرف مقابل بهره برد. روشی که یک طرف با اعمال کنشی هدفمند، قواعد کلی حاکم بر رفتار طرف مقابل را می سنجد تا از استراتژی و سبک بازی وی در جزئیات اطلاع کسب کند.  واکنش از سوی ایران اما برخلاف تجربیات ناموفق پیشین، با ارائه یک پاسخ تند، حقوقی و “کلی گویانه” از سوی رئیس جمهور همراه بود. تا اینجا ظاهرا دولت آمریکا امتیازاتی را از دست داده است.

دولت ایران اگر چه از حمایت قدرتهای اروپائی، روسیه و چین از برجام، فعلا و در کوتاه مدت رضایتمند است. اما احتمالا می داند که عدم اقدام متناسب می تواند منجر به تغییر صفحه بازی در میان مدت و بلند مدت باشد. ترامپ درست می گوید که ایران پس از برجام، در حال امتیاز گیری در زمین و دریا و آسمان است. این از نقاط ضعف برجام برای آمریکاست. همچنین می داند که فعلا امکان یارگیری در شرایط موجود را ندارد. پس تنها راه واقعی برای آمریکا، برای بازیابی عظمت از دست رفته، استفاده از فشار و زور است که البته قدرت آن را دارد.

هیچ معاهده جهانی بدون آمریکا عملا ارزشی ندارد. کما اینکه خروج آمریکا از معاهده پاریس، به عنوان بزرگترین تولید کننده آلاینده ها، آن را از ارزش انداخت. اما آمریکایی که به راحتی از «یونسکو» با آن میزان اهمیت جهانی خارج می‌شود، نمی‌تواند از برجام خارج شود. ترامپ درحال چنگ زدن به هر وسیله‌ای است که بتواند خروج از برجام را قانونی و مثبت نشان دهد.

اما خبر خوب این که توپ اکنون در زمین کنگره است و ظاهرا حتی برخی از جمهوری خواهان هم آمادگی تغییر در قانون موجود را ندارند. همچنین سایر طرفهای برجام از آن حمایت می کنند، سازمان ملل و آژانس هم ایران را پایبند به برجام می دانند. آمانو معتقد است ایران تحت شدیدترین بازرسی های تاریخ است و موگرینی اعتقاد دارد که ترامپ توانی برای برهم زدن برجام ندارد. یا بر اساس گزارش العالم، در بیانیه ای از سازمان ملل آمده است: دبیرکل بارها گفته است که برجام پیشرفتی مهم در تحکیم منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای و پیشبرد صلح و امنیت جهانی است. وی به شدت امیدوار است که این توافق حفظ شود.

دکتر ظریف معتقد است بی توجه به شناخت دقیق آمریکا نمی شود به رفتارهای او پاسخ داد. البته اوباما هم متقابلا به این ایده اعتقاد داشت. نامه محترمانه او به رهبر انقلاب، پاسخی محترمانه نیز دریافت کرد. لذا در کنار مجموع واکنشهای سیاسی، نظامی و اقتصادی، یک استراتژی مهم باید به عنوان پیشانی سیاست جمهوری اسلامی، در پیش گرفته شود: دیپلوماسی عمومی.

در تعریفی ساده، دیپلوماسی عمومی عبارت است از تعامل مستقیم با مردم کشور هدف از طریق ابزارهای رسانه ای، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، هنری، پزشکی و گردشگری. در شرایطی که دولت آمریکا تلاش می کند ایران را کشوری با ریسک بالای سرمایه گذاری و گردشگری نشان دهد، استراتژی دیپلوماسی عمومی می تواند یکی از گامهای خنثی سازی اقدامات تندروهای آمریکائی باشد. ترامپ هرجا از ایران نام می برد، کره شمالی را هم در کنار آن قرار می دهد. این بسیار برای اذهان عمومی جهان خطرناک است. آن هم در شرایطی که رهبران کره شمالی عملا ترمز بریده اند.

لذا پیشنهاد می شود دولت ابتدا از توانایی خود برای جهت دهی کاربران ایرانی شبکه های اجتماعی برای ایجاد کمپینهای منتج به بهبود چهره عمومی ایران استفاده کند. این کمپینها می تواند شامل دستاروردهای صلح آمیز ایران در زمینه انرژی هسته ای در بخشهای مختلف پزشکی، صنعتی و آموزشی به صورت برجسته ای در سطح بین المللی باشد. این راهبرد خصوصا در بخش پزشکی می تواند حاوی یک پیام عاطفی برای اذهان عمومی جهان باشد. این روش را با تصویر نظامی کشورهائی مانند کره شمالی مقایسه کنید تا ارزشهای آن مشخص گردد.

همچنین در بازه زمانی بررسی کنگره، فشار گسترده ای را به جامعه نخبگان آمریکا برای جلوگیری از تکرار یک اشتباه جبران ناپذیر برای کشور آمریکا و سایر کشورها اعمال دارد. این فشار به صورت مستقیم از طریق انتشار رویکردهای ایران در رسانه های آمریکائی و اروپائی، همانند آنچه در طول مذاکرات برجام رخ داد یا از طریق همکاری با مقامات اروپائی یا اعضای تیم مذاکره کنندگان پیشین دولت باراک اوباما قابل دسترس است. نمونه آن درخواست ژان ایو لودریان وزیر دفاع فرانسه بود که روز شنبه از قانونگذاران آمریکایی خواست این توافق را حفظ کنند.

لازم است در تقابل با روش ایجاد رعب برای سرمایه گذاران توسط آمریکا، به جای پاسخ مستقیم و درگیر شدن در جدال لفظی، بسته های تشویق سرمایه گذاری، قوانین حمایت از سرمایه گذاری خارجی، همکاری با رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری بین المللی با مشارکت بخش خصوصی در دستور کار قرار گیرد. برنامه ای که به مرور زمان می تواند بازی را تغییر دهد و کشورهائی امثال عربستان سعودی را به عنوان خواستگاه بزرگترین گروه های تروریستی در معرض قضاوت جدی جهانی قرار دهد.

پیشنهاد می شود نهادهای اصلی نظام در یک همکاری سرنوشت ساز، از هرگونه اقدام که منجر به اثبات ادعاهای آمریکائیها می شود امتناع کنند، تا از کشور صدایی واحد به گوش جامعه جهانی برسد. احتمالا به قول سناتور باب کورکر، گروه معروف به “کمیته نجات” که مقامات معتدل دولت ترامپ شامل ژنرال متیس و تیلرسون را در بر می گیرد موفق خواهد شد رفتارهای مجموعه ترامپ، نیک هیلی، بولتون و استیو بنن را مهار کند، تا ضمن حفظ منافع ملی کشورشان، از یک بازی دو سر باخت دور بمانند.

اگر چه خصومت چند دهه ای میان ایران و آمریکا، شاید هرگز به صورت کامل رفع نشود، اما در دنیای پر از لابیهای غیر منتظره، رسانه های موثر و تعاملات سازنده، تقریبا هیچ اتفاقی بعید نیست.