محمد آکوچکیان/آکادمی مجازی ایرانیان/ سرانجام پس از هفته ها مناقشات داخلی و مخالفتهای خارجی و حدس و گمانها، همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق در ۲۵ سپتامبر برگزار شد. چه در داخل و چه در خارج عراق کسی این میزان از واکنشهای داخلی و خارجی را درباره این همه پرسی پیش بینی نمی کرد. تا جائی که الشرق الاوسط نوشت: “تنش ها بین بغداد و اقلیم کردستان در مورد همه پرسی استقلال و نتایج آن این مسیر را در یک مسیر واحد و به سوی مقابله ای حتمی سوق می دهد. اوج گیری سخنان صریح طرفین، معضل موجود را به سمت یک درگیری بزرگ هدایت می کند که هر عاقلی از آن دوری می کند.”
اما هدف این نوشتار تحلیل دلایل و زمینه های شکل گیری این رویداد مهم نیست. به واسطه اهمیت روابط تاریخی و راهبردی عمیق ایران و مردم و دولت اقلیم و نیز تجربه شخصی از همکاری چند ساله فنی و تجاری با شرکتهای کردستان، بر آن هستم تا در اینجا از منظری متفاوت به بررسی دنیای پس از همه پرسی استقلال بپردازم.
با بررسی مجموع واکنشهای عمومی و تخصصی به این رویداد، می توان آنها را در این دسته بندیها قرار داد:
- مخالفتهای سیاسی
- مخالفتهای امنیتی
- حمله به شخص و خانواده مسعود بارزانی
- حمایت حقوقی از حق مردم اقلیم در تعیین سرنوشت
- حمایت قومیتی از رویداد
مخالفتهای دولتی چه در بخش سیاسی و چه در بخش امنیتی چنانچه در چارچوب قوانین بین الملل و با همراهی جامعه بین المللی و مشارکت و هماهنگی دولتهای ترکیه و عراق باشد و نیز منافع ملی را در اولویت قرار دهد تا میزان زیادی قابل قبول است. اما چنانچه نتیجه آن تحریم و فشارهای شدید اقتصادی به مردم اقلیم باشد، جای بررسی و تامل دارد.
دیپلوماسی عمومی اقتضا می کند تا تصویر رفتار دستگاه حاکمیتی کشور، نمایی از دشمنی قومی و مذهبی را بروز ندهد و در جهت نشاندن طرفین مناقشه به پای گفتگوهای وحدت ملی بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک باشد. عمق نزدیکی تاریخی و عاطفی دو ملت و سابقه مشارکتهای دو طرف برای مقابله با رژیم صدام و حملات داعش، می توانند دلایل محکمی برای شکل گیری گفتگویی مبتنی بر منافع و نه پافشاری بر مواضع باشند. دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در گفتگو با الجزیره قطر می گوید: “ما دوستان دائم کردها بوده ایم و خواهیم بود. کردهای عراق از زمان سرنگونی صدام حسین دستاوردهای زیادی داشته اند و می توانند با مذاکره در چارچوب قانون اساسی عراق به دستاوردهای بیشتری برسند. ما برگزاری همه پرسی را تصمیم متهورانه ای می دانید که حرکت در مسیر عکس منافع منطقه و منافع دوستان کردمان است.”
اما برخی واکنشهای عجولانه با تمرکز بر شخص مسعود بارزانی و خانواده وی و یا برافراشته شدن پرچم رژیم غاصب صهیونیستی می تواند حاوی نشانه هایی ناخوشایند باشند. نشانه هائی از وارد شدن این مناقشه، به سطح تقابل غیر دیپلوماتیک و نزاع نامتعارف. این دقیقا همان عاملی است که زمینه سوء استفاده رژیم اشغالگر قدس را از این رویداد فراهم می کند. روزنامه صهیونیستی “یدیعوت آحارونوت” به نقل از “مردخای کیدار” از محققان اسرائیلی نوشت: “حمایت از جدایی کردستان عراق در راستای منافع اسرائیل بوده چون این جدایی، منافع نفتی، امنیتی و اطلاعاتی برای اسرائیل به همراه خواهد داشت.” . همچنین گیدون سار، وزیر کشور سابق اسرائیل به واشنگتن پست می گوید: “در حالیکه کشور- ملت های عرب در حال استحاله هستند ما باید متحدان تازه ای بیابیم؛ متحدانی با دوام”.
اظهار نظر مشابه آنچه جناب علم الهدی، امام جمعه محترم مشهد عنوان داشتند و رئیس اقلیم را متهم به دوره ای طولانی از سرسپردگی دانستند، نمونه ای از این واکنشها هستند. ایشان در بخشی از خطبه های نمازجمعه مورخ ۷ مهر می گویند: “خانواده بارزانی از دوران گذشته یک خانواده سرسپرده آمریکا بود”. نکته مهم اینکه قضاوت درباره این خانواده که از دوران ملا مصطفی بارزانی در تلاش برای تشکیل حکومت مستقل کرد هستند فقط بر عهده مردم این اقلیم می باشد.
یکی از عوامل به شکست کشاندن مذاکرات، تبدیل مذاکرات سازمانی به جدالهای شخصی است. در شرایطی که تنها اسرائیل و چند کشور عربی در حال حمایت از طرف کردستانی هستند، بدترین نوع واکنش از سوی همسایه قدرتمند شرقی این منطقه، قرار دادن اقلیم و خانواده بارزانی در گوشه رینگ است. اگر تحریمهای همه جانبه یک ملت جواب می داد، اکنون ایران و کره شمالی را باید فقط در کتابهای تاریخی می یافتیم. اصول مدیریت راهبردی بحرانها اقتضا می کند برای طرف مقابل یک راه نجات قرار داد تا امید به مذاکره و توافق باقی بماند. وگرنه چاره ای جز مبارزه تا سرحد جان باقی نمی ماند. از نگاه کردهای عراق، اسرائیل تنها کشوری است که رسماً حق تعیین سرنوشت آنها را در حالیکه دیگران هرگونه تلاش برای استقلال را سرکوب کرده اند به رسمیت شناخته است. میهن دوستی و ملی گرایی مهمترین سرچشمه این همدلی میان اسرائیل و گروهی از کردهای عراقی است.
به نظر می رسد کشور ترکیه با ۱۰ میلیارد دلار تبادل تجاری با اقلیم کردستان و در اختیار داشتن مسیر ترانزیت نفت این منطقه نیز ترجیح می دهد، واکنشهای شدید به این همه پرسی را ایران بر عهده بگیرد. به اعتقاد دکتر حق پناه، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، “ترکیه در مرحله کنونی در قبال اقلیم کردستان عراق ترجیح می‌دهد پل‌های پشت سر خود را خراب نکند. آنکارا ترجیح داده که سایر دولت‌ها از جمله ایران و دولت مرکزی عراق هزینه این کار را بپردازند”.لذا مسئولان خردمند دستگاه دیپلوماسی خارجی کشور احتمالا به خوبی به اهمیت یک واکنش سنجیده واقف هستند.
نگرش و تصویر مردم کردستان از رژیم غاصب صهیونیستی الزاما شبیه ما نیست و چه بسا اسرائیل با روش مظلوم نمایانه تاریخی خود می تواند با ایجاد فضای مشترک عاطفی و ارائه وعده های گرم اقتصادی و نظامی، عملا مشارکتی راهبردی را با دولت کردستان آینده شکل دهد که قطعا با منافع ملی ایران در تقابل آشکار قرار دارد. اسرائیل در انزوای بی مانند اخلاقی، کردها را دارای سرنوشتی مشابه یهودیان به تصویر می کشد که بخاطر ظلم دیگران از داشتن سرزمین محروم مانده اند. شبیه سازی دو قوم کُرد و یهود در ادبیات تبلیغی اسرائیل، زیربنای توجیه احساسی و عاطفی حمایت اسرائیل از استقلال کردستان و التیام بخش تنهایی اسرائیل است.
لذا پیشنهاد می شود:
– اظهار نظر در خصوص همه پرسی استقلال کردستان تنها در اختیار دستگاههای ذی ربط نظام باشد و افراد و نهادهای دیگر در این بخش دخالتی نداشته باشند. خصوصا زمانی که سطح مسئولیتشان پایین تر از سطوح ملی است. سخنان احساسی، غیر مستند و غیر عقلانی، حتی اگر کردستان از خواست استقلال خود عقب نشینی نماید، تاثیر منفی خود را باقی خواهد گذاشت.
– با گرفتار کردن حکومت اقلیم در یک محاصره بدون گشایش، این سرزمین و ملتِ بزرگ و تاریخی را به اسرائیل هدیه ندهیم. اندیشه راهبردی نیل تا فرات بنیانگذران اسرائیل، بیش از آنکه مدیون قدرت استعمار خارجی باشد، مرهون نابخردی داخلی کشورهای منطقه است.
– در سخت ترین شرایط به یاد داشته باشیم مردم اقلیم کردستان در همسایگی ما، با یک وابستگی زبانی، ملی، عاطفی و تاریخی مشترک قرار دارند و هر کنشی از ما در زمان حال، بستری از واکنشها را در طول تاریخ فراهم خواهد آورد.
– تمام تلاش ما بر نشاندن طرفین مناقشه به پای میز مذاکره و گفتگو و رعایت انصاف در برخورد با خواسته ها و الزامات هر یک از طرفین کرد یا دولت عراق باشد.
